Początki harcerstwa i symbole

Początki harcerstwa Powstanie ZHP Powstanie ZHR Historia polskiego harcerstwa w datach Symbole harcerskie

Początki harcerstwa

Pierwsze wieści o angielskim skautingu dotarły do Polski w 1909 roku, kiedy to w prasie polskiej w Warszawie i we Lwowie opublikowano artykuł o skautingu napisany przez Egona Naganowskiego. Skautową metodą wychowawczą zainteresowały się trzy organizacje: “Zarzewie”, “Sokół” i “Eleusis”. 

• Zarzewie- Była to organizacja młodzieżowa, która za cel swojej działalności stawiała pogłębienie świadomości narodowej  i walkę o niepodległość Od 1909r. Zarzewiacy organizowali oddziały ćwiczebne, które 1.11.1911r. zostały przekształcone w “Sokole Drużyny Skautowe”.
• Eleusis- Organizacja ta głosiła poczwórną wstrzemięźliwość: od tytoniu, alkoholu, kart i rozpusty, wychodząc z założenia, że nałogi najbardziej wyniszczają ludzkość. Nie angażowała się ona jednak bezpośredni do walki o niepodległość. Powstała w 1902 roku we Lwowie.
• Sokół-Pełna nazwa tej organizacji brzmiała: Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Istniała w Galicji już od 1867r. Cieszyła się dużym autorytetem moralnym, bo poważnie traktowała realizację swojego hasła „w zdrowym ciele – zdrowy duch”. Dała bazę materiałową oraz legalizację prawną dla tworzącego się w Polsce skautingu.

W 1910 roku Andrzej Małkowski spóźnił się na ćwiczenia „Zarzewia”, za co został ukarany obowiązkiem przetłumaczenia książki gen. Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys”. Z biegiem czasu Małkowski zaczął interesować się ruchem skautowym. 20 marca 1911r. zorganizowano we Lwowie pierwszy, kilkudniowy kurs skautowy. Pierwszy wykład wygłosił dh Andrzej Małkowski, przedstawiając tam części przetłumaczonej przez siebie książki „Scouting for Boys”. Po tym kursie powstały pierwsze drużyny skautowe:

1. Pierwsza Lwowska im. Tadeusza Kościuszki – objęta przez Czesława Pieniążkiewicza.
2. Druga Lwowska im. Hetmana Karola Chodkiewicza – Franciszek Kapałka.
3. Trzecia Lwowska (żeńska) im. Pułkownik Emilii Platerówny – Olga Drahonowska.

Warto dodać iż przed utworzeniem powyższych drużyn istniał samodzielny zastęp “Kruki” który jako pierwszy wprowadził do swojej pracy ideę skautingu.

Skaut – Czasopismo “Skaut”

Pierwszym czasopismem harcerskim wydawanym na ziemiach polskich był „Skaut” wydawany od 15 października 1911 roku. Jego redaktorem naczelnym był Andrzej Małkowski. W pierwszym numerze znajdował się wiersz Ignacego Kozielewskiego, zaczynający się od słów “Wszystko co nasze Polsce oddamy”. Umieszczona była również pierwsza redakcja Prawa Harcerskiego oraz tekst Przyrzeczenia.

 I wojna światowa

1914 Wybucha I Wojna Światowa – harcerze i harcerki biorą zorganizowany udział w walkach na froncie i w służbie pomocniczej (łączność, kurierzy, ochrona mostów i kolei, straż graniczna, służba sanitarna itp.).

W 5 pułku Legionów Polskich działa harcerski pluton zwiadu “Czuwaje” dowodzony przez Stefana Roweckiego, przywódcę państwa podziemnego w latach I Wojny Światowej (Stefan “Grot” Rowecki).

Ogłoszenie przez Związkowe Naczelnictwo Skautowe (zabór austriacki) tekst Prawa i Przyrzeczenia.

1916 1-2.XI W Warszawie powstaje Związek Harcerstwa Polskiego skupiający organizacje skautowe zaboru rosyjskiego: POS (Polska Organizacja Skautowa) i ZSP (Związek Skautek Polskich) i Junactwo. Jako wspólne odznaki przyjęto krzyż harcerski i lilijkę skautową.

W tym roku Baden-Powell wydaje książkę “Wilczęta”.

1917 W lecie Olga Drahonowska-Małkowska zorganizowała pierwszą dziewczęcą gromadę zuchową w Zakopanem (“Krasnoludki”).

Jan Mauersberger podjął próbę opracowania nowego systemu wychowania najmłodszych członków harcerstwa i zaproponował, dla nich nazwę “zuchy”.

1918 1-2.XI Lublin, polskie organizacje skautowe trzech zaborów łączą się w ogólnopolski Związek Harcerstwa Polskiego, liczący wówczas 33 tysiące harcerek i harcerzy.

Powstają pierwsze gromady wilcząt w Polsce, tworzone głównie przez harcerstwo męskie.

Geneza ZHP

Związek Harcerstwa Polskiego powstał w listopadzie 1918 roku z połączenia takich organizacji jak: Polska Organizacja Skautowa, Związek Skautek Polskich i Junesko. Pierwszym przewodniczącym ZHP został w 1919 roku Tadeusz Strumiłło. Rok później w 1920 roku mianowano pierwszą naczelniczkę harcerek. Została nią hm. Maria Wocalewska.

Cisowy dworek

Harcerska Szkoła Pracy w Sromowcach Wyżnych w Pieninach prowadzona przez Olgę Małkowską od 1925 roku. W szkole uczono przebywające w niej dzieci z zakresu szkoły podstawowej i gimnazjum oraz starano wyrabiać w nich takie cechy jak prawdomówność, samodzielność, chęć pomocy i opieki nad słabszymi. „Dworek Cisowy” i jego gospodyni nazywana Gaździną Oleńką miały ogromny wpływ na podnoszenie kultury życia codziennego Sromowiec i okolicznych wsi, szerzenie oświaty, czytelnictwa, zasad higieny, nauczania zawodu, prowadzenia gospodarstwa. W „Cisowym Dworku” odbywały się także kursy i obozy międzynarodowe skautek. Jako szkoła pracy harcerskiej „Dworek Cisowy” funkcjonował do września 1939 roku.

Szkoła instruktorka w Buczu

Szkoła istniała zaledwie 7 lat od 1932 do 1939 roku. Komendantką była Józefina Łapińska, która prowadziła nie tylko centralny ośrodek kształcenia, ale również zarządzała całą posiadłością- odpowiadała za gospodarstwo i budynki. Druhnie Łapińskiej pomagały inne druhny z kraju i zza granicy: często Ewa Grodecka. Na Buczu prowadzono kursy dla wszystkich chorągwi, a także dla harcerek z emigracji. Odbywały się tam przede wszystkim kursy metodyczne dla drużynowych, i kursy podharcmistrzowkie. Doświadczenia zdobyte na Buczu były wprowadzane do programów drużyn.

Orlęta Lwowskie

Mianem Orląt Lwowskich określa się młodych mieszkańców Lwowa, którzy wobec braku we Lwowie polskich oddziałów wojskowych, w listopadzie 1918 bronili miasta przed oddziałami wojsk ukraińskich. Młodzi ochotnicy walczyli też z wojskami radzieckimi w 1920. W skład ochotniczych wojsk polskich wchodzili uczniowie, studenci, robotnicy, urzędnicy, chłopcy i dziewczęta. Walczono najpierw praktycznie gołymi rękami, później – już ze zdobytą na wrogu bronią. Wobec braku regularnych wojsk, wysłanych przez austriackie dowództwo w inne regiony Europy, młodzi obrońcy postanowili wyzwolić swoje miasto przekazane przez ustępujących zaborców wojskowym oddziałom ukraińskim, ściągniętym celowo do Lwowa. W sumie w walkach po stronie polskiej brało udział 6022 osoby, spośród których 1421 nie przekroczyło 17. roku życia, zaś najmłodszy miał zaledwie 9 lat. Jeden z nich, 13-letni Antoś Petrykiewicz został najmłodszym w historii kawalerem Orderu Virtuti Militari.

Lwów, od XIV wieku należący do Polski, był od kilku stuleci miastem zamieszkiwanym w większości przez polską ludność (w 1918 procentowy udział Polaków zamieszkałych we Lwowie był wyższy niż w Warszawie czy Poznaniu) i stanowił około 60% ogółu, pozostałą część stanowili Żydzi (ok. 30%) i Ukraińcy (ok. 10%), nazywani wówczas również Rusinami.

Przeciwnikami “Orląt Lwowskich” w drugiej fazie walki o Lwów w roku 1918 byli Ukraińscy Strzelcy Siczowi – wojskowa formacja złożona z Ukraińców, stworzona na podobnych zasadach jak Legiony Polskie.

 Zlot w Spale

Jubileuszowy Zlot ZHP w Spale – zlot harcerski, zorganizowany przez Związek Harcerstwa Polskiego w dniach 10-25 lipca 1935 roku, na terenie rezydencji Prezydenta RP w Spale, dla uczczenia 25 rocznicy powstania harcerstwa.

W inauguracji zlotu uczestniczył Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Ignacy Mościcki – protektor Związku Harcerstwa Polskiego.

Symbolem zlotu był żubr z pomnika stojącego przed rezydencją Prezydenta RP w Spale (Żubr spalski).

W zlocie uczestniczyło ponad 25 tys. osób, w tym ponad 15 tys. harcerzy i ponad 7,5 tys. harcerek, delegacje harcerstwa polskiego z zagranicy oraz zagranicznych organizacji skautowych, a także ponad 500 byłych harcerek i harcerzy zrzeszonych w Kole Harcerzy z Czasów Walk o Niepodległość, zaproszonych przez władze i na koszt państwa.

W programie zlotu były harce, gry, biegi i ćwiczenia oraz pełnienie służby według specjalności drużyn.

Komendantem całego zlotu był Antoni Olbromski, komendantem zlotów harcerzy – Ignacy Wądołkowski, a zlotu harcerek – Helena Śliwowska.

  Zlot harcerzy w Spale

Po 1939 r. – Szare szeregi

SZARE SZEREGI

Był to kryptonim konspiracyjny Organizacji Harcerzy ZHP i całego Związku Harcerstwa Polskiego, w okresie okupacji niemieckiej podczas II wojny światowej 1939-1945. Szare Szeregi zostały powołane 27 września 1939 w Warszawie przez grono członków Naczelnej Rady Harcerskiej.

 

Akcje Szarych szeregów:

• Arsenał (Meksyk II) – 26. 03. 1943
• Celestynów – 20. 05. 1943
• Sieczychy – 20. 08. 1943
• Kutchera – 1. 02. 1944
• Koppe – 11. 07. 1944

Struktura pozioma Szarych szeregów

• Zawiszacy – 12 –14 lat; działali głównie w Powstaniu: zajmowali się roznoszeniem poczty i łącznością­ – pracowali w Harcerskiej Poczcie Polowej
• Szkoły Bojowe – 15- 17 lat – zajmowali się małym sabotażem (pisanie antyhitlerowskich haseł na murach, wysyłanie ostrzeżeń, ośmieszanie zarządzeń okupanta i dezorganizowaniu jego akcji propagandowych)
• Grupy Szturmowe – powyżej 18 lat – dywersja (walka z bronią w ręku)

Naczelnicy Szarych szeregów

• hm. Florian Marciniak (zob. w Wikipedii)
• hm. Stanisław Broniewski (zob. w Wikipedii)
• hm. Leon Marszałek (zob. w Wikipedii)

Hasło szarych szeregów

„Dziś – Jutro – Pojutrze”

• „Dziś” oznaczało okres konspiracji (okupacji) – przygotowanie do walki.
• „Jutro”  – okres walki jawnej tzw. „przełomu”.
• „Pojutrze” – okres budowania Polski, przygotowanie młodego pokolenia do odbudowy kraju.

Geneza ZHR

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej powstał dzięki instruktorom, którzy nigdy nie pogodzili się z ateistyczno-socjalistycznym wychowaniem narzuconym Związkowi Harcerstwa Polskiego po roku 1956.

W roku 1980 powstaje KIHAM, a rok później powstają niejawne struktury harcerskie, które podjęły Białą Służbę w czasie pielgrzymki Ojca Świętego w 1983 roku, struktury te stały się zaczątkiem Niezależnego Ruchu Harcerskiego. NR wbrew władzom ZHP zorganizował Białą Służbę także w roku 1987.

Jesień 1988 – ujawnienie ruchu pod nazwą Ruch Harcerstwa Rzeczypospolitej (RHR) z którego powstały:

• W lutym 1989 Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej
• W marcu Związek Harcerstwa Polskiego

Oba te związki 10.10.1993 roku w Sopocie połączyły obecny Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.

W 1998 roku do ZHR-u dołączyły środowiska Polskiej Organizacji Harcerskiej (po jej samorozwiązaniu)

Pierwszym przewodniczącym ZHR-u był Hm. Tomasz Strzembosz. 10.10.1993 roku w Sopocie nastąpiło zjednoczenie ZHR-u z ZHP r.1918.

Harcerstwa w datach

• 1909 – docierają do Polski pierwsze informacje o nowej metodzie wychowania młodzieży
• 1910 – Andrzej Małkowski tłumaczy „Skauting for boys” – jest to kara za spóźnienie się na zajęcia organizacji „Zarzewie”
• 1911 – powstają 3 pierwsze drużyny we Lwowie, zaczyna funkcjonować czasopismo „Skaut”
• 1912 – powstaje hymn, krzyż harcerski; Olga Drahonowska wprowadza hasło „Czuwaj!”
• 1913 – Zlot w Birmingham, na maszcie zawisa polska flaga- zostaje to zaakceptowane przez komendę zlotu mimo sprzeciwu państw ościennych; ślub Andrzeja Małkowskiego i Olgi Drahonowskiej
• 1914 – z powodu tego, że wielu instruktorów idzie do wojska następuje zatrzymanie burzliwego rozwoju harcerstwa
• 1916 – w listopadzie powstaje ZHP w zaborze Rosyjskim; przyjmują krzyż harcerski jako odznakę
• 1918 – powstaje ZHP na ziemiach odzyskanych
• 1919 – 15/16 stycznia w katastrofie statku płynącego do Odessy w misji wojskowej ginie Andrzej Małkowski
• 1920 – W Warszawie odbywa się I Walny Zjazd ZHP, rząd zatwierdza statut.
• 1921- powstaje ruch „Wolne Harcerstwo”
• 1926 – ustanowiono stopnie instruktorskie- podharcmistrza i harcmistrza, powstaje ruch „Czerwonego Harcerstwa”
• 1926-28 – powstają zuchy- założycielem pierwszej gromady zuchowej jest Aleksander Kamiński
• 1927– „Czerwone Harcerstwo” przyjmuje własne stopnie, sprawności, mundury, Prawo Harcerskie i zawołanie “Bądź gotów!” – prowadzi swą działalność pod opieką organizacji młodzieżowej TUR.
• 1929 . – Rozdział harcerstwa na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy.
• 1935 – odbywa się zlot jubileuszowy 25-lecia ZHP w Spale
• 1938 – powstaje pogotowie harcerek
• 1939 – powstaje pogotowie harcerzy
• 1939 – 27 września zostają założone Szare Szeregi
• 1940 – 12 grudnia powstaje Mały Sabotaż „WAWER”; założyciel Aleksander Kamiński
• 1941 – styczeń umiera Lord gen. Robert Baden – Powell of Gilwell
• 1945 – 17 styczeń zostają rozwiązane Szare Szeregi
• 1946 – ZHP organizuje Centralną Akcje Szkoleniową CAS – “Sercem przy Mazurach”
• 1948 – w czasie obozów prowadzona jest Harcerska Służba Polsce; utworzenie ZHP poza granicami kraju
• 1949-50 – ZHP zostaje wcielone do Związku Młodzieży Polskiej jako organizacja harcerska OHZMP
• 1955-56 – przekształcenie OHZMP w organizację Harcerską Polski Ludowej – OHPL
• 1956 – 8 grudnia Zjazd Łódzki reaktywuje Związek Harcerstwa Polskiego
• 1957 – wielki rozwój harcerstwa, powstają chorągwie i hufce stosują metody harcerskie
• 1958 – ponownie powstają drużyny Nieprzetartego Szlaku (drużyny dla niepełnosprawnych).
• 1960 – ZHP bierze udział w Zlocie Grunwaldzkim
• 1965 – I Alert Naczelnika ZHP
• 1966 – początek operacji 1001 Frombork
• 1968 – na IV zjeździe ZHP otrzymuje sztandar
• 1973 – ZHP jak wszystkie organizacje młodzieżowe PRL, zostaje włączony do organizacji FSZMP (Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej)
• 1974 – początek operacji Bieszczady 40
• 1980 – w wielu środowiskach  powstają Kręgi Instruktorskie im. Andrzeja Małkowskiego; nawiązują do przedwojennego systemu stopni i sprawności
• 1981 – VII zjazd ZHP zdecydował o wystąpieniu z FSZMP i opowiedział się za odnową harcerstwa
• 1981-88 – powstanie wielu grup tworzących ruchy harcerskie m. in. Ruch Harcerstwa Rzeczpospolitej, Ruch Skautów Polskich, Polska Organizacja Harcerska, Niezależny Ruch Harcerski.
• 1989 – powstanie Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej
• 1990 – powstaje ZHP rok założenia 1918
• 1992 – 3 X połączenie ZHP rok założenia 1918 i ZHR
• 1995 – zlot w Zegrzu
• 2009– XX-lecie ZHR

Symbole harcerskie

Lilijka

Wzorowana jest na symbolu oznaczającym północ na średniowiecznych kompasach, co ma oznaczać wskazywanie właściwej drogi. Pierwotnie północ oznaczano literą T (od włoskiego tramontana – wiatr północny), ale włoski żeglarz i wynalazca Flavio Gioja, który udoskonalił budowę kompasu, zastąpił ją symbolem lilijki na cześć Karola I, w którego herbach pojawiała się lilia herbowa. Nawiązuje do średniowiecznego symbolu lilii herbowej (Fleur-de-lis).

Spopularyzowana przez Roberta Baden-Powella – w 1898 wykorzystana jako odznaka dowodzonego przez niego 5 Pułku Dragonów Gwardii.

W 1927 na ramionach lilijki używanej przez Związek Harcerstwa Polskiego umieszczono litery ONC – oznaczające hasło filaretów – Ojczyzna, Nauka, Cnota. Były eksponowane na lilijce do 1965, kiedy na mocy nowego regulaminu zmieniono jej kształt (stał się bardziej kanciasty) i usunięto litery. Większość Drużyn Harcerskich zbojkotowała ten wzór nosząc nadal tradycyjną lilijkę, masowo produkowaną w prywatnych zakładach grawerskich. VII Zjazd ZHP w 1981 przywrócił tradycyjne oznaczenie i wygląd lilijki harcerskiej.

Prawie wszystkie pozostałe organizacje harcerskie w Polsce również używają symbolu harcerskiej lilijki. Wyjątkiem jest Stowarzyszenia Harcerstwa Katolickiego Zawisza, które używa modyfikacji tradycyjnej harcerskiej lilijki pod postacią Lilijki Zawiszackiej. Od czasu wstąpienia SHK „Zawisza” do FSEużywana jest również lilijka Skautów Europy wpisana w krzyż ośmioramienny. Lilijka harcerska będąca symbolem ZHR (tradycyjna lilijka przepasana w węźle biało-czerwoną szarfą) została zaprojektowana w 1989 r. przez hm. Małgorzatę Wojtkiewicz.

Symbolika lilijki skautowej

Na lilijce skautowej na płatkach znajdują się dwie gwiazdki symbolizujące szczytne ideały do których dążą harcerze, zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu. Lilijka ta jest opleciona kręgiem z liny związanej płaskim węzłem. Krąg ten symbolizuje braterski krąg harcerzy. Węzeł jest symbolem dobrego uczynku, który harcerz powinien spełniać każdego dnia.

Lilijka skautowa jest elementem krzyża harcerskiego – znajduje się w środku krzyża, otoczona okręgiem i wieńcem dębowo-wawrzynowym. Od niej na wszystkie strony biegną promienie – oznaczające dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat.

Lilijki

 

Krzyż harcerski

W pierwszym numerze czasopisma „Skaut” z 15 października 1911 roku Andrzej Małkowski ogłosił konkurs „na polską odznakę skautową”. W odpowiedzi na ten konkurs nadesłano aż 84 prace. Wśród nich znalazł się projekt, który opracował Kazimierz Lutosławski. Opis tego projektu, który zajął 3 miejsce w konkursie, znalazł się wraz z wynikami konkursu w 8 numerze pisma “Skaut” z 1912 r.:

Na tarczy okrągłej dwie szable, poniżej polski krzyż wojskowy Virtuti Militari z napisem “Bóg i Ojczyzna” – nad nim orzeł w locie – przy górnej krawędzi napis

Czuwaj !

Żadna z prac nie wydała się na tyle interesująca, by od razu wprowadzić ją do użytku, toteż w końcu 1912 roku Naczelna Komenda Skautowa wyznaczyła do dalszych prac nad projektem ks. Kazimierza Lutosławskiego z zespołem. Po wprowadzeniu do projektu szeregu zmian powstała odznaka: krzyż wzorowany na Orderze Virtuti Militari. Pierwsze odznaki wręczono prawdopodobnie już we wrześniu 1913 roku na zakończenie kursu instruktorskiego zorganizowanego przez Naczelną Komendę Skautową na Dynasach. Stąd początkowo odznaki stosowane były głównie w drużynach warszawskich. Kazimierz Lutosławski symbolikę krzyża (wersji z lat 1913-1915) opisał następująco:

Wianek z dębu i wawrzynu oznacza cele do zdobycia: siłę i umiejętność, sprawność i wiedzę. Oplata on główny symbol skautowy: krzyż z hasłem “Czuwaj”. Kształt tego krzyża jest dawny: takiego użyto do naszego orderu waleczności: Virtuti Militari; uprzytamnia on w szczególności obowiązek dzielności. Ma on pośrodku kółko – symbol doskonałości, a w nim gwiazdę promienną, jakby światło przewodnie: “ad astra!” A sam krzyż znaczy: per aspera, bo wskazuje ciężką, cierniami walki z własnymi słabościami usłaną drogę, a przy tym oznacza też gotowość do walki i do wszelkich poświęceń – aż do męczeństwa za wiarę, aż do śmierci za Ojczyznę: Bóg i Ojczyzna są treścią wewnętrzną tego znaku. Hasło “Czuwaj” na nim – to pobudka, ostrzeżenie: oznacza gotowość ducha do pracy nieustannej…

Najprawdopodobniej już w roku 1915 miejsce gwiazdy zaczęła zajmować wzorowana na lilijce skautowej lilijka harcerska.

4 grudnia 1916 r. Komenda Naczelna ZHP (pismem nr L. 11.) wydała pierwszy formalny rozkaz (Instrukcja organizacyjna L. 2.) ustalający odznaki ZHP: lilijkę ze zmianą liter P.O.S. na Z.H.P. i krzyż harcerski będący odznaką stopnia wykształcenia harcerskiego (III, II i I stopień).
Ostateczny kształt Krzyża Harcerskiego został ustalony podczas konferencji zjednoczeniowej ZHP w dniach 1–2 listopada 1918 jako odznaka polskiego harcerstwa.

• Krąg – symbol doskonałości do jakiej dąży harcerska rodzina. Niektórzy twierdzą, że jest to też symbol harcerskiego kręgu, w którym wszyscy są równi i panują braterskie relacje. Inni dodają, że to oznaka ogromnej woli tworzenia kręgu, z którego promieniować będzie prawość myśli, słów i czynów.
• Lilijka – symbol czystości (zobacz też: lilia), nawiązujący też do wskazującej drogę igły kompasu
• Promienie – biegnące od lilijki oznaczają dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat wartościami, radością, dobrem. Oznaczają one także wszechstronność rozwoju harcerskiego.
• Węzeł – na wieńcu, jak węzeł na chuście ma przypominać o obowiązku wypełnienia przynajmniej jednego dobrego uczynku dziennie. Są takie środowiska, w których wolno rozwiązać chustę (a więc rozebrać się i pójść na spoczynek) dopiero po spełnieniu dobrego uczynku. Symbolizuje on również węzeł przyjaźni harcerzy.
• Wieniec z liści dębowych – liście dębowe od dawien dawna symbolizują męstwo i dzielność. Wieniec z liści dębowych mieli prawo nosić tylko ludzie władający ogromną siłą – ducha, mięśni, czy magii. Cechy te – męstwo i dzielność, powinny być również udziałem każdego harcerza.
• Wieniec z liści lauru – liście laurowe (wawrzynowe) są symbolem zwycięstwa. Wieniec z liści laurowych nosili autorzy największych wiktorii, rzymscy cesarze. Dla harcerza liście laurowe oznaczają zwycięstwo nad własnymi słabościami.
• Ziarenka piasku – ramiona krzyża harcerskiego wypełnione są ziarenkami piasku, które symbolizują liczną rodzinę harcerską; (Ile ziarenek piasku na plaży, ile gwiazd na niebie, tylu harcerzy na świecie). Inna interpretacja mówi, że są to nierówności symbolizujące kamienie na drodze życia, perły dobrych uczynków, trudy i znoje, radości i smutki jakie harcerz spotyka na swojej drodze życia.
• Puste miejsce – pomiędzy ziarenkami piasku, pozostawione jest miejsce, które symbolizuje że jest jeszcze miejsce dla nowych harcerzy
• Ramię lilijki wskazujące północ – igła w kompasie harcerza.
• Hasło “Czuwaj” – tradycyjne pozdrowienie harcerskie, które przypomina harcerzowi, że powinien być zawsze gotowy do służby Bogu i Polsce oraz czujny
• Ramiona-cztery strony świata
• Dwie gwiazdki na lilijce – czujne oczy skauta

Numeracja

Numerowanie krzyży harcerskich odbywało się od 1916 roku, od powstania ZHP zawsze na poziomie Naczelnictwa ZHP (Seria i numer), do II wojny światowej i na obczyźnie. Po wojnie nadal tak postępowano, do 1949 roku.

Po reaktywowaniu ZHP w 1956 roku również Mennica Państwowa przestrzegała tej zasady do lat 1965/66. (Formalnie, zapis o numerowaniu krzyża na odwrocie zniknął z Regulaminu Mundurowego w 1976).

Po zaniechaniu numerowania przez Mennicę, wiele środowisk harcerskich, hufców, a nawet drużyn i szczepów na własną rękę numerowało i nadal numeruje krzyże. Ścisłe, prawie kompletne rejestry serii i numeracji, rozkazy i dokumentację krzyża zebrał w obszernej monografii “Krzyż harcerski” Tomasz Sikorski.

W ZHR i SH krzyże numerowane są do dzisiaj. W ZHP niektóre środowiska nadal kontynuują numeracje krzyży harcerskich np. w Chorągwi Krakowskiej.

Wędrownicza

SYMBOLIKA WĘDROWNICZA

Watra na zielonym tle lewego naramiennika to symbol świadomej życiowej wędrówki po zagadnieniach i tematach z zakresu wszelakich dziedzin ludzkiej aktywności. Wędrówki po własnej miejscowości, regionie, Polsce, Europie i świecie. Trzy płomienie oznaczają dążenie ku doskonałości, a brązowe polana sposób działania wędrowników/ elementy wędrowniczej pracy. Zielone tło naramiennika przypomina, że to wszystko odbywa się na tle harcerskiego życia.

PARADYGMAT WĘDROWNICZY

Płomienie – symbol dążenia ku doskonałości (od najmniejszego do największego płomyka)

1. siła ciała – dbałość o zdrowie i tężyznę fizyczną
2. siła rozumu – dążenie do wiedzy i rozwijanie swojego intelektu
3. siła ducha – kształtowanie charakteru, dążenia do prawdy i Boga

Polana ogniska – ułożone w gwiazdę tradycyjnym skautowym sposobem na długotrwałe palenie oznaczają zasady-elementy wędrowniczej pracy

1. służba
2. szukanie swojego miejsca w społeczeństwie
3. praca nad sobą

KODEKS WĘDROWNICZY

Być wędrownikiem to niemała sztuka, a dostępna tylko dla tych, którzy posiadają prawdziwie harcerską postawę. Wędrownikowi nie wystarcza znajomość miejsca zamieszkania, wędrownika ciekawi świat, wędrownik, patrząc w swą przyszłość, pragnie odnaleźć własną ścieżkę.

Wędrowanie to znacznie więcej niż przemierzanie kilometrów czy wytrwałość fizyczna. To sztuka wchłaniania życia, które nas otacza, to oczy i uszy otwarte, to tajemnica współodczuwania przyrody i człowieka. Wędrówką nie będzie przyspieszony tupot nóg, nadmiar krzykliwego humoru, lecz właśnie cisza wśród ciszy lasu, skupienie wobec wschodów czy zachodów słońca. To wyczucie wędrownik łatwo odszuka w sobie.

Wędrownik – jest zawsze gotów nieść pomoc.

Wędrownik – jest przyjacielem całego świata. Wędrownika ciągnie siła nieprzeparta w dal na coraz to nowe, nieznane szlaki, nie pozwala zastygnąć mu w wygodnym, osiadłym życiu, toczącym się zbyt wolno.

Wędrownik – spostrzega urok życia wszędzie, gdziekolwiek się znajdzie, gdyż odkrywa to, czego inni w pozornej monotonii codziennych dni dopatrzyć się nie umieją. Wędrownik zna radość trudnych zwycięstw, urok przyrody, piękno zdobywania samotnie niewydeptanych ścieżek.

Wędrownik – stale uprawia wędrówki, wędruje w zimie, w lecie, na wsi, w mieście, tropi miejsca, gdzie może być pożyteczny. Drogę jego wędrówki wyznaczają wartości zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu Harcerskim.

DEWIZA WĘDROWNICZA

Wyjdź w świat, zobacz, pomyśl – pomóż, czyli działaj.

Zuchowa

Znaczek zucha uroczyście dostaje każdy zuch po złożeniu obietnicy zuchowej. Na znaczek składa się:

• orzeł – symbol dzielności i odwagi zucha
• wschodzące słońce – symbol radości gotowości służenia innym.
• napis ZUCH – oznacza że ten kto nosi znaczek zucha jest zuchem
• niebieskie niebo, na którym wschodzi słoneczko, oznacza radość i pogodę ducha.

Czuwaj

Tradycyjne pozdrowienie harcerskie. Ma przypominać o konieczności stałej gotowości do czynu, służby dla Ojczyzny, pracy dla innych i nad sobą.

Pozdrowienie to wprowadziła do polskiego skautingu w 1912 roku 3 Lwowska Drużyna Żeńska im. Emilii Plater, założona (1911) przez Olgę Drahonowską. Drużyna ta zorganizowała w lipcu 1912 roku obóz, na którym postanowiono zastąpić używane wówczas “Czołem!”, przejęte od Towarzystwa Sokół, obowiązującym do dzisiaj “Czuwaj!”. Uznano bowiem, że w pozdrowieniu sokolim jest element czołobitności, uległości, że pochodzi ono od “chylę czoła”.

Pozdrowienie używane początkowo przez 3 LDŹ szybko rozpowszechniło się w pozostałych organizacjach skautowych i przyjęte zostało jako oficjalne przez cały skauting. Przejął je powstały w 1918 roku Związek Harcerstwa Polskiego.

CZUWAJ!

1. To znaczy wytęż wzrok
Abyś się czuł bezpieczny
By Twych poczynań każdy krok
Był mądry i skuteczny.

2. To znaczy wytęż słuch
Czy podstęp gdzieś nie czyha
To nieustanny myśli ruch
Harcerska służba cicha.

3. To znaczy w dzień i w noc
Strzec ojców swych spuścizny
To potężna Ducha moc
I służba dla Ojczyzny.

4. To znaczy pośród dróg
I zmiennych dni żywota
Aby wciąż z Tobą był
Bóg! Polska! Nauka! Cnota!

Lilijka

Trójramienna koniczynka :

• oznaka skautek to symbol potrójnej służby: Bogu, Ojczyźnie, i bliźnim.
• gwiazdki oznaczają Prawo i Przyrzeczenie, które harcerki zawsze mają przed oczami.
• pionowa kreska to igła kompasu –  wskazuje właściwy kierunek
• podstawa łodyżki – wyraża płomień miłości bliźniego.

Początki harcerstwa Powstanie ZHP Powstanie ZHR Historia polskiego harcerstwa w datach Symbole harcerskie