Skip to content
Czuwaj! – Leksykon wiedzy harcerskiej
Menu
  • Czuwaj!
  • Polska
  • Harcerstwo
  • Zastępowy
  • Samarytanka
  • Terenoznawstwo
  • Sygnalizacja
Menu

Terenoznawstwo

Terenoznawstwo jest podstawą turystyki i polega na umiejętności radzenia sobie w terenie. Harcerz uczy się i zdobywa zasoby wiedzy, aby  dobrze orientować się w terenie, odczytywać i sporządzać mapy, a także posługiwać się kompasem, busolą i innymi narzędziami pomagającymi żyć na łonie natury.

Znaki patrolowe Strony świata Pomiar odległości Pogoda Strony świata Mapy

Znaki patrolowe

Znaki patrolowe stosujemy w terenie, aby zostawić jakąś wiadomość albo zasygnalizować właściwą drogę pozostałym. Korzysta się z nich podczas biegów terenowych i gier, ale też wypraw turystycznych. Służą do komunikacji z kolegami. Można ułożyć z gałązek, szyszek, kamieni, sznurków, narysować długopisem na kartce, patykiem na ziemi, czy kredą na kamieniu. Poniżej grafika często wykorzystywanych znaków patrolowych.

Znaki patrolowe
Znaki patrolowe

Więcej znaków patrolowych…

Wyznaczanie stron świata

Kompas

To proste urządzenie nawigacyjne. Posiada w okrągłym pudełku tarczę opisaną umownymi znakami i podziałką stopniową ( 360 stopni ) oraz zawieszoną na ostrzu igłę magnetyczną. Najważniejszym jego elementem jest obracająca się igła magnetyczna. Dzięki niej można określić kierunki świata – zaczynając od północy i południa. Igła posiada właściwości magnesu. Ma dwa bieguny: północny i południowy.

Igła obraca się więc tak, że jednym końcem wskazuje północ, a drugim południe. Na poniższym przykładzie widać północ – czerwona część igły – i południe – biała. Na prawo od niej jest kierunek wschód, na lewo zachód.

Kompas na dłoni
Kompas na dłoni

Busola

To również urządzenie do nawigacji. Zawiera wszystkie części kompasu oraz dodatkowo wyposażenie w urządzenia do celowania i pomiaru kątów na mapie lub w terenie. zastosowanie busoli polega na tym, by stanąć w wybranym kierunku i zwolnić igłę magnetyczną busoli tak, by swobodnie wskazywała kierunek północny. Obrotowy imbus pozwala na ustawienie przyrządów celowniczych w wybranym kierunku.

Busola i wyznaczanie kierunku
Busola i wyznaczanie kierunku
Gwiazda polarna
Gwiazda polarna

Jedną z najstarszych metod wyznaczania kierunków jest obserwacja gwiazd… Jest ona bardzo przydatna w nocy, gdy mamy ograniczoną widoczność.
Jedną z gwiazd, która ułatwia wyznaczanie kierunku jest Gwiazda Polarna. Jest najjaśniejszą gwiazdą należącą do gwiazdozbioru Małego Wozu (Małej Niedźwiedzicy). Aby ją odnaleźć, należy najpierw odnaleźć gwiazdozbiór Wielki Wóz (Wielka Niedźwiedzica), a potem odległość pomiędzy dwoma skrajnymi prawymi gwiazdami odłożyć pięciokrotnie. Na końcu znajduje się Gwiazda Polarna. Inną gwiazdą pomocną przy wyznaczaniu kierunków świata jest Orion. Wschodzi on nad równikiem i jest widoczny na obydwu półkulach, bez względu na położenie obserwatora wschodzi on na wschodzie i zachodzi na zachodzie.

Na niebie półkuli południowej można dostrzec Krzyż Południa, konstelację składającą się z pięciu gwiazd – można go wykorzystać do określenia kierunku południowego. Nie jest go niestety łatwo znaleźć (jak np. Gwiazdę Polarną). Aby wyznaczyć południe należy odłożyć na urojonej linii, stanowiącej jego przedłużenie, czteroipółkrotną długość gwiazdozbioru, a następnie rzutować pionowo zakończenie tej linii na horyzont.

gwiazdy

Fazy księżyca
Fazy księżyca

Do orientacji może nam także posłużyć księżyc. W czasie nocy jest nam szczególnie pomocny.  Jeśli księżyc wschodzi przed zachodem słońca, jago oświetlona strona znajduje się na zachodzie. Natomiast jeśli wschodzi on po zachodzie słońca, oświetlona strona znajduje się na wschodzie.  Jeśli księżyc wschodzi o tym samym czasie, co słońce zachodzi, jest w pełni, to jego położenie na niebie o godzinie 18:00 wyznacza wschód, o godzinie 23:59 – południe, a o 6:00 – zachód.

jak-wyhodowac-mech-na-scianie
Mech na kamieniach rośnie od strony północnej (lubi cień i wilgoć) lecz w przypadku gdy skały lub kamienie są po wschodniej stronie niedaleko zbiornika wodnego to mech będzie występował bo wiatry w Polsce większości wieją z zachodu.
mrowki
Mrówki tak budują swe mrowisko, że strona południowa jest znacznie łagodniej wzniesiona, dzięki czemu więcej słońca pada na same mrowisko.
samotne-drzewo-podkarpacie-287782-large
Korony samotnie stojących drzew są przeważnie bardziej rozwinięte od strony południowej.
zdjecie,600,126444,kosciol-w-dzianiszowie
Stare kościoły do niedawna były budowane tak, aby prezbiterium było skierowane na wschód.
193348_1
Kij- Najprostszym sposobem jest wbić kij o 12:00 w ziemię i cień będzie wskazywał północ. Obarczony niestety błędem, ze względu na strefy czasowe.

Pomiary odległości

Liczenie własnych kroków – poruszasz się pomiędzy dwoma punktami i liczysz własne kroki (parokroki). Jeśli znasz długość swojego kroku bardzo łatwo przeliczysz odległość na metry. Metoda ta skuteczna jest do max. 500 m, później liczby w głowie nam się mylą, robimy coraz mniejsze kroki.

Ocena odległości na podstawie widocznych szczegółów – jeśli zbliżamy się do jakiegoś przedmiotu to widzimy go wyraźniej.

ODLEGŁOŚĆ RODZAJ PRZEDMIOTÓW I STOPIEŃ ICH WIDOCZNOŚCI
5 KM widoczne oddzielne małe domy
4 KM widoczne okna w domach
3 KM widoczne kominy na dachach
1-2 KM widoczne oddzielne drzewa, krzaki i pojedyncze osoby
900-1000M widoczne kontury człowieka, zarysy drzew i ich pnie
700-800M widoczny ogólny zarys człowieka; na drzewach widać grube gałęzie
500-600M widoczny ruchy rąk i nóg; na drzewach widać gałęzie
300-400M odróżnia się w ogólnych zarysach nakrycie głowy, ubiór, obuwie; na drzewach widać gałązki
250-300M odróżnia się owal twarzy, odcienie kolorów w ubiorze, rodzaje drzew
150-200M odróżnia się zarys twarzy, szczegóły ubioru; na drzewach widać liście
70-100M widoczne są części twarzy: oczy, nos, usta; kształt liści na drzewach oraz kora pni

Jest to jednak metoda niedoskonała, ponieważ niektórzy mają wadę wzroku.

Z linijką

Do pomiaru można wykorzystać małą linijkę przy busoli lub kompasie lub kartkę w kratkę. Następnie wyciągamy naszą rękę z linijką i patrzymy, ile milimetrów zajmuje dany obiekt.

Jeśli mamy już „liczbę przewodnią” łatwo nam obliczyć odległość od obiektu, np. 40mm – 30m; 24mm – 50m; 18mm – 66m; 12mm – 100m; 10mm – 120m; 8mm – 150m; 3mm – 400m.

Zwiastuny zmiany pogody

ptaki
Ptaki latające tuż nad ziemią zwykle oznaczają zbliżający się deszcz. (Jaskółki nisko latają, zatem weź ze sobą parasol)
SONY DSC
Jeżeli rano na trawie widać rosę oznacza to, że nie będzie padać. Jeżeli rosy nie ma, można spodziewać się deszczu i to jeszcze przed zmrokiem.
na-podworzu-jest-kaluza
Jeśli spadające krople (do kałuży) tworzą pęcherzyki powietrza oznacza to, że burza już się kończy.
IMG_4386
Gdy dym (np. z ogniska) unosi się ku ziemi, oznacza to, że wkrótce będzie padać.
wielki_woz
Jeżeli gwiazdy silnie migotają (ich światło ma barwę czerwoną lub niebieską) oznacza to, że nadciąga niż i nastąpi pogorszenie pogody. Słabe migotanie gwiazd oznacza utrzymanie się dobrej pogody.
800px-Cirrus_sky_panorama1
Im wyżej się znajdują na niebie chmury, tym lepsza będzie pogoda.
spiacy pies, podloga 178702
Jeżeli pies śpi zwinięty w kłębek nastąpi pogorszenie pogody. Natomiast jeżeli śpi na grzbiecie, będzie ciepło.
images
Jeżeli podczas długotrwałego deszczu prędkość wiatru wyraźnie wzrasta, oznacza to że deszcz zanika.
oprysk_na_komary2
Jeśli zobaczymy wieczorem duże roje komarów, oznacza to że przez najbliższe 24 godziny nie zanosi się na deszcz.
summer-wind-wallpapers_28021_2560x1600
Jeżeli wiatr nasila się wieczorem i utrzymuje przez całą noc, oznacza to, że będzie deszczowo i chłodno.
0871
Jeśli ważki latają nerwowo i nisko, zbliża się deszcz.
Eurasian_Golden_Oriole_(Oriolus_oriolus)_nest_W_IMG_9566
Ptaki zwykle budują swoje domki w taki sposób, aby wejście do nich znajdowało się po stronie wschodniej.
obraz_obraz_wykopali_row
Rów jest bardziej porośnięty z tej strony z której dochodzą do niego promienie słoneczne.
181050_sciety_pien_drzewo
Pnie ściętych drzew wolno stojących będą miały słoje szersze po północnej stronie.

Mapy

Podział map:

Ogólny podział map ze względu na treść:

  • ogólno geograficzne
  • tematyczne
    • społeczno-gospodarcze
    • przyrodnicze, fizycznogeograficzne
    • polityczno-administracyjne
    • topograficzne
    • przeglądowo-topograficzne
    • przeglądowe
Podział map społeczno-gospodarczych
  • społeczne, m.in.:
  • gospodarcze, m.in.:
    • gospodarki mieszkaniowej
    • przemysłu
    • rolnictwa
    • usług
    • demograficzne
    • wybranych elementów socjalno-bytowych
    • mapa zasadnicza
    • zagospodarowania terenu
    • uzbrojenia terenu
    • swobody dyspozycyjnej terenu
    • komunikacji (lądowej, wodnej, powietrznej)
    • drogowej
    • morskiej
    • lotniczej

Podział map przyrodniczych

  • fizjograficzne, m.in.:
  • sozologiczne
    • zagrożenia środowiska
    • ochrony środowiska
    • geologiczne
    • hipsometryczne
    • geomorfologiczne
    • hydrograficzne
    • klimatu
    • glebowe
    • szaty roślinnej
    • świata zwierzęcego

Ze względu na skalę

  • mapy wielkoskalowe (skala od 1:100 do 1:10 000)
  • mapy średnioskalowe (od 1:20 000 do 1:300 000)
  • mapy małoskalowe (poniżej 1:500 000)

lub

  • mapy zasadnicze w skali od 1:500 do 1:5 000
  • mapy topograficzne w skali od 1:5 000 do 1:200 000, przedstawiające szczegółowo np. rzeźbę terenu lub sieć dróg
  • mapy przeglądowo-topograficzne w skali od 1:200 000 do 1:1 000 000, zawierające zgeneralizowane elementy bardziej szczegółowych map topograficznych. Przedstawiają np. pokrycie i rzeźbę terenu, sieć komunikacyjną lub wodną
  • mapy przeglądowe w skali mniejszej niż 1:1 000 000, mocno zgeneralizowane, przedstawiają ogólny obraz kontynentów lub ich większych części

Służy ona realizacji zasady wymierności mapy. Oznacza to, że  odległości na mapie będą proporcjonalne względem odległości w rzeczywistości.

Możemy rozróżnić kilka rodzajów skali:

  • Mianowana- to najprostsze zestawienie dwóch jednostek długości np. 1cm-20km
  • Liczbowa-w postaci ułamka np. 1:300 000
  • Liniowa-pokazuje podziałkę oznaczającą daną odległość w terenie

Ze względu na skalę wyróżniamy mapy:

  •  Wielkoskalowe, powyżej 1:10 000
  •  Średnioskalowe, od 1:10 000 do 1:100 000
  •  Małoskalowe, poniżej 1:100 000

Jest to tekst dołączony do mapy, zawierający informacje o wykonaniu mapy oraz niezbędny do jej prawidłowego odczytania, opis występujących na niej symboli.

Legenda zawiera następujące elementy:

  • tytuł mapy,
  • autor lub wydawca,
  • rok wydania,
  • skala mapy,
  • odwzorowanie kartograficzne,
  • źródła do opracowania mapy,
  • ogół umownych znaków kartograficznych użytych na mapie wraz z ich objaśnieniami,
  • orientacja mapy,
  • użyte skróty,
  • skala barw,
  • inne teksty objaśniające mapę.
     

Strony portalu

Opracowania i streszczeniaWiersze - analizySłownik terminów literackichPoradnik maturalny Testy maturalne Części mowy Szkoła 21. wieku Fan - blog Sens - cytaty, memy Podanie o pracę i cv Czuwaj! - Leksykon...    Czuwaj! Leksykon wiedzy harcerskiej Bajki Ezopa    Bajki Ezopa
Portal edukacyjny
2013 © 2023 Roman Rzadkowski | O portalu, kontakt | Polityka prywatności, regulamin