Skip to content
Czuwaj! – Leksykon wiedzy harcerskiej
Menu
  • Czuwaj!
  • Polska
  • Harcerstwo
  • Zastępowy
  • Samarytanka
  • Terenoznawstwo
  • Sygnalizacja
Menu

Harcerstwo

W Polsce działają dwie organizacje harcerskie – ZHP i ZHR. Jak podają źródła, do ZHP należy ponad 95 tys. harcerek i harcerzy skupionych w 6789  gromadach i drużynach w 342 hufcach i 17 chorągwiach. Z kolei ZHR ma około 20 tys. członków. Oba związki są organizacjami pozarządowymi.

ZHP ZHR Statuty Stopnie harcerskie Hymn Daty Symbole

Związek Harcerstwa Polskiego

Opowieść o historii harcerstwa w Polsce rozpoczyna się od skautingu – zob. Początki harcerstwa. Wiadomości o nim dotarły na ziemie polskie (znajdujące się pod zaborami) w 1909 r. Od roku 1910 samorzutnie powstawały zastępy i drużyny. W zaborze austriackim skauting działał legalnie, w pozostałych w konspiracji. Zaproponowany przez gen. Roberta Baden-Powella nowy system wychowawczy postrzegany był jako dobry sposób wychowania młodzieży na żołnierzy i przyszłych obywateli odrodzonej Polski.

Dlatego skautingiem zainteresowały się przede wszystkim organizacje niepodległościowe, m. in. „Zarzewie” (organizacja akademicka, która w ramach Polskich Drużyn Strzeleckich przygotowywała młodzież do walki o niepodległość), „Sokół” (towarzystwo sportowe o charakterze patriotycznym) i „Eleusis” (katolickie stowarzyszenie abstynenckie). Przy lwowskim „Sokole” powstało Związkowe Naczelnictwo Skautowe, a Andrzej Małkowski zorganizował pierwszy kurs skautowy na początku 1911 r. W dniu 22 maja 1911 r. Andrzej Małkowski wydał rozkaz tworzący oficjalnie pierwsze cztery drużyny skautowe we Lwowie… źródło i więcej na stronie ZHP

Struktura ZHP

źródło: https://zhp.pl/
źródło: https://zhp.pl

Jednostkami terenowymi ZHP są chorągwie organizowane na poziomie wojewódzkim. Obecnie w ZHP istnieje 17 chorągwi: Białostocka, Dolnośląska, Gdańska, Kielecka, Krakowska, Kujawsko-Pomorska, Lubelska, Łódzka, Mazowiecka, Opolska, Podkarpacka, Stołeczna, Śląska, Warmińsko-Mazurska, Wielkopolska, Zachodniopomorska, Ziemi Lubuskiej.

Hufce są jednostkami regionalnymi działającymi w Chorągwiach, funkcjonującymi najczęściej na poziomie powiatowym.

Hufce zrzeszają podstawowe jednostki organizacyjne: gromady, które dzielą się wewnętrznie na szóstki zuchowe; drużyny, które dzielą się wewnętrznie na zastępy lub patrole. Jednostki te mogą się łączyć w szczepy lub związki drużyn.

Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej

Historia ZHR, młodszej od ZHP organizacji harcerskiej w Polsce, sięga 1980 roku, w którym powstały Kręgi Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego (KIHAM) – zob. więcej w Początki harcerstwa. Skupiały niezależne, tzw. niepokorne wobec komunistycznych władz PRL, środowiska harcerzy i instruktorów. Jednym z głównych celów założenia ZHR był powrót do zasad wychowania harcerskiego wypracowanych przez wybitnych instruktorów – twórców harcerstwa w Polsce.

W pracy tej czynnie pomagali harcerki i harcerze, z których najstarsi złożyli Przyrzeczenie Harcerskie jeszcze w okresie dwudziestolecia międzywojennego. ZHR nawiązuje bezpośrednio do tradycji skautingu polskiego, powstałego w 1911 r., do wojennej historii organizacji podziemnych: Szarych Szeregów i Hufców Polskich, a także do niezależnego harcerstwa powojennego. źródło i więcej na stronie ZHR

Struktura ZHR

źródło: https://www.wgl.pl

Pierwszą jednostką organizacyjną jest drużyna składająca się z Zastępów lub Szóstek. Są to najmniejsze jednostki odpowiednio Gromady Zuchowej i Drużyny. Twojemu zespołowi przewodniczy Szóstkowy/Szóstkowa lub Zastępowy/Zastępowa. Drużyny młodszoharcerskie oraz Gromady posiadają przybocznego/przyboczną (lub kilku) i kierującego nimi drużynowego/drużynową. A w Drużynach Wędrowniczych, tzw. starszoharcreskich, spotkamy się z Patrolami.

Kręgi i szczepy to pośrednie jednostki zrzeszające środowiska harcerskie. Są nimi na przykład Klub Inteligencji Katolickiej (KIK), „Bractwo Wędrownicze” w Poznaniu, „Watra” w Warszawie czy Krąg Instruktorski „Czarne Wilki”. Do szczepu może przynależeć drużyna męska i damska, gromada zuchowa oraz drużyny i patrole wędrownicze. Nadaje się im numer, który wyszywasz potem na pagonach.

Hufiec

Drużynowego/Drużynową mianuje Hufcowy/Hufcowa kierujący Hufcem. Hufiec zrzesza drużyny z danego terenu – na przykład miasta czy powiatu. Za to hufce – harcerek i harcerzy – tworzą Chorągwie, łączące się razem w Okręg.

Chorągiew

Chorągwie są przyporządkowane terytorialnie – zazwyczaj do województwa. W wypadku ZHR jest ich po 12 w Organizacji Harcerzy jak i Harcerek. Przewodniczącymi są Komendanci i Komendantki Chorągwi. Odpowiedzialni są oni za prowadzenie Zarządu Okręgu, zajmują się sprawami wychowawczymi kadry, czyli referatami (np. zuchowy, wędrowniczy). zob. więcej…

Statuty

Statut ZHP – do czytanie w PDF

Statut ZHR – do czytanie w PDF 

Stopnie harcerskie

Stopnie harcerskie - ZHR (foto: pl.wikipedia.org)
Stopnie harcerskie – ZHR (foto: pl.wikipedia.org)

 

Stopnie harcerskie - ZHP (foto: pl.wikipedia.org)
Stopnie harcerskie – ZHP (foto: pl.wikipedia.org)

Hymn harcerski

Wszystko, co nasze, Polsce oddamy,
W niej tylko życie, więc idziem żyć.
Świty się bielą, otwórzmy bramy,
Rozkaz wydany: Wstań! W słońce idź!

Refren:

Ramię pręż, słabość krusz,
Ducha tęż! Ojczyźnie miłej służ!
Na jej zew w bój czy trud
Pójdzie rad harcerzy polskich ród,
Harcerzy polskich ród!

Słowa napisał Ignacy Kozielewski i Olga Drahonowska. (Na melodię pieśni “Na barykady”)

Zobacz też Przyrzeczenia harcerskie

Harcerstwo w datach

  1. 1909 – docierają do Polski pierwsze informacje o nowej metodzie wychowania młodzieży
  2. 1910 – Andrzej Małkowski tłumaczy „Skauting for boys” – jest to kara za spóźnienie się na zajęcia organizacji „Zarzewie”
  3. 1911 – powstają 3 pierwsze drużyny we Lwowie, zaczyna funkcjonować czasopismo „Skaut”
  4. 1912 – powstaje hymn, krzyż harcerski; Olga Drahonowska wprowadza hasło „Czuwaj!”
  5. 1913 – Zlot w Birmingham, na maszcie zawisa polska flaga- zostaje to zaakceptowane przez komendę zlotu mimo sprzeciwu państw ościennych; ślub Andrzeja Małkowskiego i Olgi Drahonowskiej
  6. 1914 – z powodu tego, że wielu instruktorów idzie do wojska następuje zatrzymanie burzliwego rozwoju harcerstwa
  7. 1916 – w listopadzie powstaje ZHP w zaborze Rosyjskim; przyjmują krzyż harcerski jako odznakę
  8. 1918 – powstaje ZHP na ziemiach odzyskanych
  9. 1919 – 15/16 stycznia w katastrofie statku płynącego do Odessy w misji wojskowej ginie Andrzej Małkowski
  10. 1920 – W Warszawie odbywa się I Walny Zjazd ZHP, rząd zatwierdza statut.
  11. 1921- powstaje ruch „Wolne Harcerstwo”
  12. 1926 – ustanowiono stopnie instruktorskie- podharcmistrza i harcmistrza, powstaje ruch „Czerwonego Harcerstwa”
  13. 1926-28 – powstają zuchy- założycielem pierwszej gromady zuchowej jest Aleksander Kamiński
  14. 1927– „Czerwone Harcerstwo” przyjmuje własne stopnie, sprawności, mundury, Prawo Harcerskie i zawołanie “Bądź gotów!” – prowadzi swą działalność pod opieką organizacji młodzieżowej TUR.
  15. 1929 . – Rozdział harcerstwa na Organizację Harcerek i Organizację Harcerzy.
  16. 1935 – odbywa się zlot jubileuszowy 25-lecia ZHP w Spale
  17. 1938 – powstaje pogotowie harcerek
  18. 1939 – powstaje pogotowie harcerzy
  19. 1939 – 27 września zostają założone Szare Szeregi
  20. 1940 – 12 grudnia powstaje Mały Sabotaż „WAWER”; założyciel Aleksander Kamiński
  21. 1941 – styczeń umiera Lord gen. Robert Baden – Powell of Gilwell
  22. 1945 – 17 styczeń zostają rozwiązane Szare Szeregi
  23. 1946 – ZHP organizuje Centralną Akcje Szkoleniową CAS – “Sercem przy Mazurach”
  24. 1948 – w czasie obozów prowadzona jest Harcerska Służba Polsce; utworzenie ZHP poza granicami kraju
  25. 1949-50 – ZHP zostaje wcielone do Związku Młodzieży Polskiej jako organizacja harcerska OHZMP
  26. 1955-56 – przekształcenie OHZMP w organizację Harcerską Polski Ludowej – OHPL
  27. 1956 – 8 grudnia Zjazd Łódzki reaktywuje Związek Harcerstwa Polskiego
  28. 1957 – wielki rozwój harcerstwa, powstają chorągwie i hufce stosują metody harcerskie
  29. 1958 – ponownie powstają drużyny Nieprzetartego Szlaku (drużyny dla niepełnosprawnych).
  30. 1960 – ZHP bierze udział w Zlocie Grunwaldzkim
  31. 1965 – I Alert Naczelnika ZHP
  32. 1966 – początek operacji 1001 Frombork
  33. 1968 – na IV zjeździe ZHP otrzymuje sztandar
  34. 1973 – ZHP jak wszystkie organizacje młodzieżowe PRL, zostaje włączony do organizacji FSZMP (Federacja Socjalistycznych Związków Młodzieży Polskiej)
  35. 1974 – początek operacji Bieszczady 40
  36. 1980 – w wielu środowiskach  powstają Kręgi Instruktorskie im. Andrzeja Małkowskiego; nawiązują do przedwojennego systemu stopni i sprawności
  37. 1981 – VII zjazd ZHP zdecydował o wystąpieniu z FSZMP i opowiedział się za odnową harcerstwa
  38. 1981-88 – powstanie wielu grup tworzących ruchy harcerskie m. in. Ruch Harcerstwa Rzeczpospolitej, Ruch Skautów Polskich, Polska Organizacja Harcerska, Niezależny Ruch Harcerski.
  39. 1989 – powstanie Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej
  40. 1990 – powstaje ZHP rok założenia 1918
  41. 1992 – 3 X połączenie ZHP rok założenia 1918 i ZHR
  42. 1995 – zlot w Zegrzu
  43. 2009– XX-lecie ZHR

Symbole harcerskie

Lilijka

Wzorowana jest na symbolu oznaczającym północ na średniowiecznych kompasach, co ma oznaczać wskazywanie właściwej drogi. Pierwotnie północ oznaczano literą T (od włoskiego tramontana – wiatr północny), ale włoski żeglarz i wynalazca Flavio Gioja, który udoskonalił budowę kompasu, zastąpił ją symbolem lilijki na cześć Karola I, w którego herbach pojawiała się lilia herbowa. Nawiązuje do średniowiecznego symbolu lilii herbowej (Fleur-de-lis). Zob. więcej o symbolach

Symbolika lilijki skautowej

lilijka skautowa

Na lilijce skautowej na płatkach znajdują się dwie gwiazdki symbolizujące szczytne ideały do których dążą harcerze, zawarte w Prawie i Przyrzeczeniu. Lilijka ta jest opleciona kręgiem z liny związanej płaskim węzłem. Krąg ten symbolizuje braterski krąg harcerzy. Węzeł jest symbolem dobrego uczynku, który harcerz powinien spełniać każdego dnia.

Lilijka skautowa jest elementem krzyża harcerskiego – znajduje się w środku krzyża, otoczona okręgiem i wieńcem dębowo-wawrzynowym. Od niej na wszystkie strony biegną promienie – oznaczające dążenie harcerstwa do promieniowania na cały świat. Zob. więcej o symbolach

     

Strony portalu

Opracowania i streszczeniaWiersze - analizySłownik terminów literackichPoradnik maturalny Testy maturalne Części mowy Szkoła 21. wieku Fan - blog Sens - cytaty filmowe, memy Podanie o pracę i cv Czuwaj! - Leksykon wiedzy harcerskiej Bajki Ezopa
Portal edukacyjny
2013 © 2025 Roman Rzadkowski | O portalu, kontakt | Polityka prywatności, regulamin